غیبت امام زمان (عج).
غيبت ولي عصر عليهالسلام از رازهاي بسيار پيچيده اي است كه با ظهور او همه حقيقت
روشن مي گردد.
عبدالله بن فضل هاشمي مي گويد :
امام صادق عليهالسلام فرمود : حضرت صاحب الامر ناچار غيبتي خواهد داشت ، به
طوري كه گمراهان در شك واقع مي شوند.
سؤال كردم : چرا ؟ فرمود : مأذون نيستيم علتش را بيان كنيم.
توضیحات در ادامه مطلب >>
غیبت امام زمان (عج)
غيبت ولي عصر عليهالسلام از رازهاي بسيار پيچيده اي است كه با ظهور او همه حقيقت
روشن مي گردد.
عبدالله بن فضل هاشمي مي گويد :
امام صادق عليهالسلام فرمود : حضرت صاحب الامر ناچار غيبتي خواهد داشت ، به طوري
كه گمراهان در شك واقع مي شوند.
سؤال كردم : چرا ؟ فرمود : مأذون نيستيم علتش را بيان كنيم.
گفتم : حكمتش چيست ؟
فــرمود : همان حكمتي كه در غيبت حجت هاي گذشته وجود داشت ، در غيبت آن جناب وجود
دارد. اما حكمتش جز بعد از ظهور او ظاهر نمي شود ، چنان كه حكمت سوراخ كردن كشتي
و كشتن جوان و اصلاح ديوار به دست حضرت خضر عليهالسلام براي حضرت موسي
عليهالسلام آشكار نشد جــز هنگامي كه مي خواستند از هم جدا شوند. اي پسر فضل ! موضوع
غيبت ، سرّي از اسرار خدا و غيبي از غيوب الهي است ، چون خدا را حكيم مي دانيم بايد
اعتراف كنيم كه كارهايش از روي حكمت صادر مي شود ، گرچه تفصيلش براي ما مجهول
باشد. (1)
از ايـن حديث استفاده مي شود كه علت اصلي و اساسي غيبت به دليل اينكه اطلاع بر آن به
صلاح مردم نبوده ، يا استعداد فهمش را نداشته اند ، بيان نشده است.
در عين حال به مواردي از فلسفه غيبت در بعضي از روايات اشاره شده است كه به صورت
اختصار بيان می كنيم :
1ـ آزمايش مردم :
يكي از سنّت هاي الهي آزمايش مردم است. اين سنت در تمام امّت هاي گذشته نيز اجرا شده
است. خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد : «اَحَسِبَ النّاسُ اَنْ يُتْرَكُوا اَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا
يُفْتَنُونَ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذينَ مِنَ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللّهُ الَّذينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبينَ» (2)
شوند. كساني را كه قبل از آنها بودند ، آزمايش
كرديم تا خداوند راستگويان و دروغگويان را مشخص كند.»
با توجه به آيه فوق ، خداوند متعال در هر زمان و دورهاي، مردم آن دوره را مورد امتحان
قرار مي دهد تا مؤمنين واقعي از متظاهرين به دين و ايمان مشخص شوند. امتحان الهي در هر
زمان ، متفاوت و متناسب با رشد و كمال عقلي مردم آن زمان است. در دوران غيبت كبري ،
با غايب شدن حجت خدا ، مردم به استقامت و پايداري نسبت به دين امتحان مي شوند تا
منتظرين واقعي از غير واقعي تميز داده شده و هر كدام پاداشي در خور موفقيت در اين
امتحان به دست آورند.
سدير ميگويد : در خدمت مولايمان امام صادق عليهالسلام بوديم ، امام عليهالسلام روي زمين
نشسته و عبائي بييقه و با آستين كوتاه پوشيده بود ، در آن حال مانند پدر فرزند مرده گريه مي
كرد ، آثار حزن از رخسار مباركش نمايان بود و مي فرمود : آقاي من ! غیبت تو خواب را
از من ربوده و لباس صبر را بر بدنم تنگ و آرامش را از من سلب كرده است.
آقاي من ! غيبت تو براي هميشه مرا اندوهگين كرده مثل كسي كه تمام بستگانش را يكي پس از
ديگري از دست ميدهد و تنها مي ماند.
سدير مي گويد : از ناله هاي جانگداز حضرت ، پريشان شده و عرض كردم : اي فرزند
رسول خدا ! خداوند ديدگان شما را گريان نكند ، براي چه اين قدر ناراحت و محزون هستي ؟
امام صادق عليهالسلام آه سوزناكي كشيد و [بدين مضمون] فرمود : «قائم ما غيبت طولاني
كرده و عمرش طولاني مي شود. در آن زمان اهل ايمان امتحان مي شوند و به واسطه طول
غيبتش شك و ترديد در دل آنها پديد مي آيد و بيشتر ، از دين خود بر مي گردند.»
(دقت کنید ، اهل ایمان امتحان می شوند و لا غیر ...)
2ـ بيم از كشته شدن :
زراره گويد : امام صادق عليه السلام فرمود : «براي حضرت قائم قبل از ظهورش غيبتي است
پرسيدم : چرا ؟
فرمود : بر جانش از كشته شدن مي ترسد.» (3)
حضرت همواره در معرض كشته شدن بوده و هست ؛ زيرا حكّام ستمگري كه در طول دوران
اسلامي حكم رانده اند (عباسيان ، عثمانيان و غير آنان از كساني كه به ويژه در خاورميانه
حكومت نموده اند) بيشترين تلاش و كوشش خود را صرف پايان بخشيدن به زندگاني حضرت
مهدي عليهالسلام مي نمودند ؛ خصوصا پس از آن كه مي دانستند كه حضرت مهدي عليهالسلام
همان كسي است كه تخت هاي حكمرانان ظلم و جور را متزلزل نموده ، درهم خواهد شكست
و همان كسي است كه هستي ظالمان را نابود و از استيلاء آنان بر بندگان خدا و كشورها
جلوگيري خواهد كرد.
هيچ يك از امامان معصوم به مرگ طبيعي از دنيا نرفتند ، بلكه طاغوت هاي اين امّت آنان را
شهيد كردند ، با اين كه مي دانستند بشارت ها و اخباري كه راجع به حضرت مهدي عليهالسلام
وارد شده ، درباره آنان (يازده امام عليهالسلام) وارد نشده است. مثلاً درباره هيچ يك از ائمه
عليهمالسلام حتي يك حديث به اين مضمون وارد نشده كه دنيا را از عدل و داد پر خواهد
ساخت و بر تمام جهان حكم خواهد راند ، و تمام وسايل پيروزي و ظفر براي وي فراهم
خواهد آمد ، جز درباره وجود مقدس حضرت مهدي عليهالسلام.
با چنين خبرهايي ، حكومت هاي جور و ستم در قبال شخصيتي بزرگ كه مي خواهد حاكميت
ظلم و ستم را از بين برده و حاكميت عدل و داد را در سراسر جهان بگستراند ، دست روي
دست نگذاشته و سكوت نمي كردند و همواره مترصد كشتن چنين انساني بودند.
3ـ آمادگي و استعداد مردم :
قانون عرضه و تقاضا در جوامع بشري همواره و در همه جا جاري است و عرضه مطابق
تقاضا مي باشد. در غير اين صورت نظام زندگي به هم خورده و تعادل خود را از دست مي
دهد. اين قانون تنها جنبه اقتصادي ندارد بلكه در مسائل اجتماعي نيز جاري است.
بدون تقاضا ، عرضه بي فايده است. نياز به رهبر و پيشوا براي جامعه نيز از اين قاعده و
قانون مستثني نبوده و در قالب استعداد و آمادگي مردم تحقق پيدا مي كند.
در دوران غيبت ، مردم جهان به تدريج براي ظهور آن مصلح حقيقي و سامان دهنده وضع
بشر ، آمادگي علمي و اخلاقي پيدا مي كنند. روش آن حضرت مانند روش انبياء و اولياء
درگذشته نيست تا مبتني بر اسباب و علل عادي و ظاهري باشد ، بلكه روش او در رهبري بر
جهان بر مبناي حقايق و حكم به واقعيات ، و ترك تقيه و ... است ، كه انجام اين امور نياز به
تكامل علوم و معارف و ترقي و رشد فكري و اخلاقي بشر دارد ، به طوري كه قابليت براي
حكومت واحد جهاني در راستاي تحقق احكام الهي فراهم باشد و جامعه بشري به اين مطلب
برسد كه هيئت هاي حاكمه با روش هاي گوناگون نمي توانند از عهده اداره امور برآيند ، و
مكتب هاي سياسي و اقتصادي مختلف دردي را درمان نمي كنند ، اجتماعات و كنفرانس ها و
سازمان هاي بين المللي و طرح ها و كوشش هاي آنها به عنوان حفظ حقوق بشر نمي توانند
نقشي را ايفاء كنند و از تمام اين طرح ها كه امروز و فردا مطرح مي شود مأيوس شود.
وقتي اوضاع و احوال اين گونه شد و مردم از تمدن منهاي دين ، معنويت و انسانيت ، كنوني
به ستوه آمدند و تاريكي و ظلمت جهان را فرا گرفت ، ظهور يك مرد الهي در پرتو عنايت
حق، مورد استقبال مردم جهان قرار مي گيرد. در اين شرايط پذيرش جامعه از نداي روحانيِ
يك منادي آسماني بي نظير خواهد بود ، زيرا در شدّت ظلمت و تاريكي ، درخشندگي نور
نمايان تر مي گردد.
4ـ خالي نماندن زمين از حجت :
حضرت علي عليهالسلام فرمود : هيچگاه زمين از كسي كه قائم به امر الهي باشد خالي
نخواهد ماند.
از سنّت هاي دائمي الهي اين است كه از آغاز آفرينش ، بشر را تحت سرپرستي يك راهنما و
رهبر قرا رداده است و براي هر قوم و ملتي رسولي فرستاده تا آن رسول ، مردم را از
عذاب الهي بترساند و وصي و خليفه و جانشين و امام پس از او نيز همان سيره و روش پيامبر
را عمل كرده و مردم را به اهداف الهي نزديك كرده است.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد : «اگر در دنيا دو نفر وجود داشته باشند ، يكي از آنها امام
و حجت خدا است.» (4)
باز مي فرمايد : «آخرين كسي كه از اين دنيا خواهد رفت امام است و او حجت خدا بر خلق
است و بايد او آخرين نفر باشد كه از دنيا مي رود ، براي اينكه كسي بدون حجت و رهبر نماند
تا با خداي احتجاج كرده ، شكايت نمايد كه تكليف خود را در دنيا نمي دانسته است.» (5)
حضرت علي عليهالسلام فرمود : «بدانيد زمين از حجت خدا خالي نمي ماند ، ولي خداوند به
خاطر ظلم و جور و اسراف مردم بر خودشان آنها را از ديدار او كور خواهد ساخت.» (6)
با توجه به رواياتِ فوق و بررسي دوران زندگيِ امامان معصوم عليهالسلام كه هيچ كدام با
مرگ طبيعي از دنيا نرفتند ، اگر آخرين حجت الهي نيز غايب نمي شد و در ميان مردم
حضور عادي مي داشت ، يقينا به سرنوشتِ امامان ديگر دچار مي شد و مردم براي هميشه از
فيض الهي محروم مي شدند. خداوند متعال با حكمت بالغه اش آخرين حجت خود را به وسيله
غيبت حفظ و صيانت نموده تا زمين از حجت حق خالي نماند.
5- نداشتن يار و ياور :
يكي از علت هاي غيبت امام زمان عليهالسلام نبودِ انصار و اصحاب جهت ياري رساندن به آن
حضرت است.
از روايات مختلف اين نكته برداشت مي شود كه نصاب ياران حضرت مهدي عليهالسلام 313
نفر مي باشد كه با تولد و رشد آنها ، يكي از موانع ظهور مرتفع مي گردد. انصار و ياران
حضرت را مي توان به دو گروه تقسيم كرد :
1 ـ ياران خاص : كه 313 نفر مي باشند و صفات و شاخصه هايي كه در روايات ذكر شده ،
مربوط به آنها مي باشد و در زمان ظهور و حكومت جهاني حضرت ، تصديِ مناسب مهم
حكومتي را به عهده دارند.
از حضرت علي عليهالسلام روايت شده است كه فرمودند : «ياران خاص قائم جوانند ، بين
آنان پيري نيست مگر به ميزان سُرمه در چشم و يا مانند نمك در غذا كه كمترين مادّه غذا نمك
است.» (7)
از امام صادق عليهالسلام روايت شده است كه فرمودند : «مرداني اند كه گويي قلب هايشان
مانند پاره هاي آهن است. هيچ چيز نتواند دل هاي آنان را نسبت به ذات خدا گرفتار شك و
ترديد سازد. سختتر از سنگ هستند و .... » (8)
2ـ ياران عام : نصاب معيني ندارند. در روايات تعداد آنها مختلف و در بعضي از آنها تا 10
هزار نفر در مرحله اوّل ذكر شده است كه در مكه با حضرت پيمان مي بندند.
امام زمان عليهالسلام با اين تعداد از ياران خاص و عام، قيام جهاني خود را شروع ميكند.
6ـ تعهد نداشتن نسبت به حاكمان جور :
امام صادق عليهالسلام فرمود : «قائم ما در حالي ظهور مي كند كه در گردن او براي احدي
عهد و پيمان و بيعتي نيست.» (9)
برنامه مهدي موعود ، با ساير ائمه اطهار عليه السلام تفاوت دارد. ائمه عليه السلام مأمور
بودند كه در ترويج و انذار و امر به معروف و نهي از منكر تا سر حد امكان كوشش نمايند ،
ولي سيره و رفتار حضرت مهدي عليهالسلام متفاوت با آنان بوده و در مقابل باطل و ستم
سكوت نكرده ، با جنگ و جهاد، جور و ستم و بيديني را ريشه کن مينمايد.
اصلاً اين گونه رفتار از علائم و خصائص مهدي موعود شمرده مي شود. به بعضي از امامان
كه گفته مي شد :
چرا در مقابل ستمكاران قيام نمي كني ؟
جواب مي داد : اين كار به عهده مهدي ماست.
به بعضي از امامان اظهار مي شد : آيا تو مهدي هستي ؟
جواب مي داد : مهدي با شمشير جنگ مي كند و در مقابل ستم ايستادگي مي نمايد ولي من
چنين نيستم.
به بعضي عرض مي شد : آيا تو قائم هستي ؟
پاسخ مي داد : من قائم به حق هستم ، ليكن قائم معهودي كه زمين را از دشمنان خدا پاك مي
كند نيستم.
از اوضاع آشفته جهان و ديكتاتوري ظالمين و محروميت مومنين شكايت مي شد ، مي
فرمودند : قيام مهدي مسلم است ، در آن وقت اوضاع جهان اصلاح و از ستمكاران انتقام
گرفته خواهد شد. مومنين و شيعيان هم به اين نويدها دلخوش بودند و هرگونه رنج و محروميتي
را بر خود هموار مي كردند.
اكنون با اين همه انتظاراتي كه مؤمنين بلكه بشريت از مهدي موعود دارند ، آيا امكان داشت كه
آن جناب با ستمكاران عصر بيعت و پيمان ببندد كه در صورت امضاء پيمان و بيعت ناچار باشد
به عهد و پيمان خويش وفادار بماند و در نتيجه هيچ وقت اقدام به جنگ و جهاد نكند ؛ زيرا
اسلام عهد و پيمان را محترم شمرده و عمل به آن را لازم دانسته است.
از اين رو در احاديث تصريح شده كه يكي از اسرار غيبت و مخفي شدن ولادت حضرت
صاحب الامر عليه السلام اين است كه ناچار نشود با ستمكاران بيعت كند تا هر وقت خواست ،
قيام كند و بيعت كسي در گردنش نباشد.
امام حسن مجتبي عليهالسلام فرمود : «خداوند عزوجل ولادت او را مخفي مي كند و شخص
او را از ديده ها پنهان مي سازد تا هنگامي كه ظهور مي كند كسي را در گردن او بيعت
نباشد.» (10)
پي نوشت :
1 ـ مجلسي ، محمد باقر ، بحارالانوار ، ج 52، ص 91
2 ـ عنكبوت/ 2
3 ـ شيخ صدوق ، كمال الدين و اتمام النعمه ، ج 2، باب 44 ، ج 11، ص 482
4 ـ علامه حائري، الزام الناصب، ص 4؛ ر.ك. زندگاني حضرت صاحبالزمان، ص 164
5 ـ همان مدرك
6 ـ كافي، ج 2، ص 164؛ ر.ك مكيال المكارم، ص 160
7 ـ علامه مجلسي ، محمد باقر ، بحارالانوار ، ج 52 ، ص 333 ، حديث 10 ؛ غيبت نعماني
، باب بيستم
8 ـ علامه مجلسي ، محمد باقر ، بحارالانوار ، ج 52، ص 308
9 ـ اصول كافي ، ج 1، ص 342
10 ـ كامل سليمان ، يوم الخلاص ، ص 101.
جعفر بن ادریس الکتانى المالکى (م ۱۳۴۵ ه . ق)
در کتاب «نظم المتناثر من الحدیث المتواتر» که در آن احادیث متواتر را جمع آورى کرده،
روایات مربوط به امام مهدى علیه السلام را از جمله آنها دانسته و با استناد به سخنان و گفته
هاى دانشمندان معروف و شناخته شده اهل سنت، بر تواتر این احادیث پاى مى فشارد و معتقد
است که آمدن و ظهور امام مهدى علیه السلام بر اساس این احادیث و نیز وعده هایى که در
آنها داده شده است، از ضروریات و موارد حتمى مى باشد...
(گردآورنده حسینی)..
نوید در قرآن درباره مهدی موعود (عج)